Stećci su srednjovjekovni monolitni kameni spomenici vezani za cijelo područje današnje Bosne i Hercegovine, te dijelove Srbije, Crne Gore i Hrvatske.
Na osnovu raspoloživih podataka može se tvrditi da se pojavljuju od druge polovine XII. stoljeća, da njihova prva faza traje i kroz XIII. stoljeće, da se intenzivno klešu i ukrašavaju u XIV. i XV. stoljeću. U XVI. stoljeću ova vrsta umjetnosti postupno nestaje.
“Šta je stećak? Oličenje gorštaka Bosanca! Šta radi Bosanac na stećku? Stoji uspravno! Digao glavu, digao ruku! Ali nigdje, nikad, niko nije pronašao stećak na kome Bosanac kleči i moli. Na kom je prikazan kao sužanj”
napisao je Miroslav Krleža.
Od 70.000 evidentiranih stećaka na 3300 lokaliteta, u Bosni i Hercegovini nalazi se oko 60000, u Hrvatskoj 4400, u Crnoj Gori oko 3500 i u Srbiji oko 4100. Osnovne grupe stećaka čine položeni i uspravni kameni monoliti.
Po zastupljenosti najbrojniju grupu čine sanduci, zatim ploče, a najmanji broj je sljemenjaka. Položeni spomenici predstavljaju primarnu formu stećaka i zastupljeni su na čitavom području njihova rasprostiranja. Među uspravnim kamenim monolitima raspoznaju se sljedeći tipovi: stela, stup (obelisk), krstača i nišan.
Među ukrasnim motivima na stećcima, uz njihov naglašeni simbolizam svojstven srednjovjekovnoj umjetnosti, raspoznaju se svjetovni, religiozni simboli i ostali ornamenti koji se međusobno prepliću i upotpunjuju.
Osnovne grupe stećaka su položeni i uspravni kameni monoliti. Među uspravnim kamenim monolitima raspoznaju se sljedeće varijante: stela, stup (obelisk), krstača i nišan. Spomenici ove vrste u većem broju nalaze se u sjeveroistočnoj Bosni (okolina Srebrenice i Zvornika), dok se u drugim predjelima Bosne i Hercegovine pojavljuju pojedinačno. Najveći broj stećaka pripada vrsti položenih monolita, koji se pojavljuju u tri forme: ploča, sanduk i sarkofag (sljemenjak).
Među pojedinačnim oblicima evidentirano je oko 40.000 sanduka, 13.000 ploča, 5500 sljemenjaka, 2500 stupova, 300 križeva te amorfnih oblika oko 300. Ukrašenih stećaka, odnosno stećaka s reljefima, evidentirano je preko 5000 primjeraka.
Po brojnosti stećaka prvo mjesto zauzimaju općine Nevesinje i Konjic sa 3000 do 4000 primjeraka. Nominirane nekropole sa stećcima su nacionalni spomenici Bosne i Hercegovine i uživaju najveći stepen pravne zaštite osiguran odlukama o proglašenju nacionalnim spomenicima.
Uspostavljen je sistem za koordinaciju izrade plana upravljanja na čelu sa Komisijom za očuvanje nacionalnih spomenika, Ministarstvom civilnih poslova i Komisijom za saradnju BiH sa UNESCO-m, kao i nadležnim entitetskim ministarstvima kulture i zavodima za zaštitu kulturnog naslijeđa. U izradi plana upravljanja primijenjen je princip aktivnog učestvovanja (participatory approach) vladinih institucija nadležnih za upravljanje naslijeđem i općina na čijem se teritorijama nalaze nominirane nekropole sa stećcima.
Kao dio serijske transnacionalne nominacije, iz Bosne i Hercegovine su na Tentativnu listu UNESCO-a upisane sljedeće nekropole stećaka:
Geografska širina, dužina ili UTM koordinate:
- NEKROPOLA SA STEĆCIMA RADIMLJA-Stolac, FBiH
43° 5’31.97″N; 17°55’26.59″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA BISKUP- Konjic, FBiH
43°29’43.71″N; 18° 7’30.23″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA KALUFI Nevesinje, RS
43°18’42.16″N; 18°11’54.51″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA BORAK (HAN STJENIČKI PLATO) SELO BURATI-Rogatica, RS
43°50’13.00″N; 18°53’4.05″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA MACULJE-Novi Travnik, FBiH
44° 3’23.17″N; 17°40’37.18″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA DUGO POLJE – Jablanica, FBiH
43°40’4.68″N; 17°32’40.61″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA GVOZNO-Kalinovik, RS
43°33’27.60″N; 18°26’18.30″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA GREBNICE-BUNČIĆI U SELU RADMILOVIĆA DUBRAVA – Bileća, RS
42°53’48.91″N; 18°26’58.04″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA BIJAČA – Ljubuški, FBiH
43º 07,44.9′ N; 17º 35,377′ E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA U OLOVCIMA KOD KLADNJA – Kladanj, FBiH
44°17’15.47″N; 18°38’54.95″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA NA LOKALITETU MRAMOR U MUSIĆIMA, Olovo, FBiH
44° 6’14.66″N; 18°31’10.21″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA KUČARIN – DONJE POLJE KOD SELA ŽILIĆI, Goražde, FBiH
43º 40′ 59.66 N; 18º 45′ 31.67″ E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA BOLJUNI, Stolac, FBiH
43° 1’40.38″ N; 17°52’29.36″E - NEKROPOLA SA STECCIMA UMOLJANI, Trnovo, FBiH
43°39’18.50″N; 18°14’13.24″E - NEKROPOLE SA STEĆCIMA u LUBURIĆA POLJU, Sokolac, RS
43°57’20.74″N; 18°50’27.52″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA POTKUK U BITUNJI, Berkovići, RS
43° 6’35.86″N; 18° 7’44.24″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA U SELU BEČANI, Šekovići, RS
44°19’40.09″N; 18°50’41.78″E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA NA LOKALITETU MRAMOR (CRKVINA) U VRBICI, Foča, RS
43º 23′ 24.99″ N; 18º 56′ 34.99″ E - NEKROPOLA SA STEĆCIMA ČENGIĆA BARA, Kalinovik, RS
43º 25′ 14.83″ N; 18º 24′ 7.24″ E - NEKROPOLE SA STEĆCIMA – RAVANJSKA VRATA, Kupres, FBIH
43°51’47.91″N; 17°18’45.57″E
AS info
